Yabancıların sınır dışı edilmesi (deport), ülkelerin kamu düzeni, milli güvenlik ve kamu sağlığını koruma amacıyla uyguladığı önemli bir idari işlemdir. Ancak bu işlem, uluslararası hukuk, insan hakları normları ve yerel mevzuat tarafından korunan belirli ilkelere bağlıdır.

Bu makalede; sınır dışı etme sürecinin hukuki dayanaklarını, hangi durumlarda deport kararı alınabileceğini, yabancıların bu karara karşı başvuru yollarını ve uluslararası koruma hükümlerini detaylı biçimde ele alıyorum.

1. İltica Hakkı ve Uluslararası Koruma

Sınır dışı etme işlemi, iltica hakkı (sığınma hakkı) ile yakından ilişkilidir.
Uluslararası hukuk gereği:

• Bir kişinin iltica başvurusu sonuçlanmadan sınır dışı edilmemesi gerekir.
• Başvurunun adil, tarafsız ve bireysel olarak değerlendirilmesi zorunludur.

Ayrıca AİHS (Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi) m. 3 gereği, bir yabancının gönderileceği ülkede:

• İşkence,
• Kötü muamele,
• Hayatı tehdit eden riskler

bulunuyorsa sınır dışı işlemi uygulanamaz.

2. Sınır Dışı Etmede Yasal Süreç ve Adil Değerlendirme

Her sınır dışı etme kararı, hukuki süreçlere uygun olarak yapılmalıdır. Yabancı kişi:

• Sınır dışı kararına itiraz etme hakkına sahiptir,
• Kararın nedenlerini öğrenmeli,
• Kendini savunma imkânı bulmalıdır.

Bu süreç, hukuki güvenliğin ve insan haklarının korunması için zorunludur.

3. İnsan Hakları İhlali Riski ve Sınır Dışı

Bir sınır dışı işlemi:

• İşkenceye uğrama riski,
• Ölüm tehlikesi,
• Kötü muamele ihtimali,
• Aile hayatının ağır şekilde zarar görmesi (AİHS m. 8)

gibi sonuçlar doğuruyorsa uygulanamaz.

Ayrıca AİHS Ek 4 No’lu Protokol m. 4 uyarınca yabancıların toplu sınır dışı edilmesi kesin olarak yasaktır.

Türkiye’nin taraf olduğu Avrupa İkamet Sözleşmesi de sınır dışı etme için “kamu düzeni, milli güvenlik, genel ahlak” gibi gerekçeleri kabul eder.

4. Sınır Dışı Etme Nedenleri (YUKK m. 54)

Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) m. 54 uyarınca aşağıdaki durumlarda sınır dışı kararı alınabilir:

• Yasa dışı giriş yapmak,
• Kamu düzeni veya milli güvenlik tehdidi oluşturmak,
• Terör örgütüyle bağlantılı olmak,
• Vize süresini aşmak,
• Bulaşıcı hastalık nedeniyle toplum sağlığını tehdit etmek,
• Çalışma izni olmadan çalışmak,
• İkamet iznini süresinde uzatmayıp ihlal etmek,
• Giriş yasağına rağmen Türkiye’ye gelmek,
• İkamet uzatma talebi reddedilenlerin Türkiye’den çıkış yapmaması.

5. Deport Kararına Karşı Yargı Yolu ve Hukuki Temsil

Sınır dışı kararı, gerekçeleriyle birlikte yabancıya, yasal temsilcisine veya avukatına tebliğ edilir.

Yabancı kişi:

• Avukatı yoksa kendisi,
• Veya yasal temsilcisi

karara karşı itiraz edebilir.

Hukuki temsil, yabancının hak kaybı yaşamaması için çok önemlidir. Özellikle mülteci hukuku, vatandaşlık hukuku ve yabancılar hukuku alanlarında uzman avukatlar, sürecin doğru yürütülmesini sağlar.

6. Deport Kararına Karşı Başvuru Süreci

• Yabancı veya avukatı, sınır dışı kararına tebliğden itibaren 7 gün içinde bağlı bulunulan ilin İdare Mahkemesi’ne başvuru yapabilir.
• Mahkeme başvuruyu 15 gün içinde sonuçlandırır.
• Mahkeme kararı kesindir.

Başvuru yapıldığı andan itibaren, dava sonuçlanana kadar yabancı sınır dışı edilemez.

Ayrıca mahkeme sürecinde avukat, yabancı için:

• Elektronik kelepçe,
• Belli adreste ikamet,
• Kamu yararına hizmet,
• Teminat gibi

idari gözetim alternatifi talep edebilir.

İdari Gözetim Kararına İtiraz

İdari gözetim altına alınan yabancı:

• Avukatı,
• Yasal temsilcisi,
• Ya da kendisi

Sulh Ceza Hakimi’ne itiraz edebilir. Hakim kararına rağmen, koşullar değişirse yeniden başvuru yapılabilir.

7. Sınır Dışı Edilemeyecek Yabancılar (YUKK m. 55)

Aşağıdaki yabancılar hakkında sınır dışı kararı alınamaz:

• Ölüm cezası, işkence veya kötü muamele riski bulunanlar,
• Ciddi sağlık sorunları, hamilelik veya yaş nedeniyle seyahat edemeyecek durumda olanlar,
• Hayati tedavisi süren ve gönderileceği ülkede tedavi imkânı olmayanlar,
• İnsan ticareti mağdurları,
• Psikolojik, fiziksel veya cinsel şiddet mağdurları.

Bu kişilere alternatif yükümlülükler (adres bildirimi, belirli sürelerde bildirim vb.) uygulanabilir.

8. Geri Gönderme Yasağı (Non-Refoulement)

Uluslararası hukukun temel ilkelerinden biri olan geri gönderme yasağı, YUKK m. 4’te açıkça düzenlenmiştir.

Hiç kimse:

• İşkence,
• İnsanlık dışı muamele,
• Irk, din, siyasi fikir vb. nedenlerle hayatı veya özgürlüğü tehlikede olacağı

bir yere gönderilemez.

Bu ilke kesin ve istisnasızdır.

Sonuç: Yabancıların Sınır Dışı Edilmesi Hassas Bir Süreçtir

Yabancıların sınır dışı edilmesi, devletlerin güvenlik yetkisi içinde olsa da insan haklarına sıkı sıkıya bağlı bir süreçtir.

Deport kararı:

• Bireysel değerlendirmeye dayanmalı,
• İnsan haklarını ihlal etmemeli,
• Aile birliğini zedelememeli,
• Uluslararası hukuk kurallarıyla uyumlu olmalıdır.

Aile hayatı, sağlık durumu ve iltica riski gibi unsurlar her dosya için titizlikle incelenmelidir.

Bu nedenle sınır dışı işlemleriyle karşılaşan kişilerin mutlaka:

✔ Uzman bir yabancılar hukuku avukatından destek almaları,
✔ Süreci profesyonelce yönetmeleri,
✔ Haklarını etkin şekilde kullanmaları

büyük önem taşır.

Av.Aykut YAVUZ